Πόσο Τίμιο Ξύλο υπάρχει σήμερα στον κόσμο;

Το Τίμιο Ξύλο του Ρωμανού Γ΄ του Αργυρού. Τεμάχιο Τιμίου Σταυρού
(ο κάθετος βραχίονας) που φέρει οπή από καρφί της Σταύρωσης.
Αυτοκρατορικό Θησαυροφυλάκειο της Βιέννης, παλάτι Hofburg.

Άραγε πόσα τεμάχια Τιμίου Σταυρού να υπάρχουν σήμερα στον κόσμο; Είναι μία ερώτηση που ρωτούν φίλοι της λειψανοθήκης, αφού κάθε τόσο παρουσιάζονται εδώ τεμάχια Τιμίου Ξύλου σε ωραιότατες και μάλιστα βυζαντινές σταυροθήκες.

Η εύρεση του Τιμίου Σταυρού από την Αγία Ελένη, τοιχογραφία, 1385, Agnolo GADDI, Φλωρεντία.
Ο πίνακας δείχνει την εύρεση των τριών σταυρών, του Χριστού και των δύο ληστών (δεξιά)
και τη δοκιμή για το ποιός από αυτούς ήταν ο αληθινός Σταυρός του Χριστού (αριστερά).
Σύμφωνα με τη πιο διαδεδομένη παράδοση σε Ανατολή και Δύση, αγγίξανε με τους σταυρούς
μία πρόσφατα νεκρή γυναίκα, η οποία αναστήθηκε, όταν την άγγιξε ο τρίτος σταυρός,
αποκαλύπτοντας με αυτό το τρόπο τον Τίμιο Σταυρό του Χριστού.  

Ίσως δεν είναι γνωστό στο ευρύτερο κοινό, αλλά το 1961 εκδόθηκε από το Γαλλικό Ινστιτούτο Βυζαντινών Σπουδών στο Παρίσι, η εργασία ζωής του Anatole Frolow με τον τίτλο: La relique de la Vraie Croix. Recherches sur le développement d'un culte ( = Το λείψανον του Αληθούς Σταυρού. Έρευνες επί της εξελίξεως μίας λατρείας) και το οποίο απαντά ακριβώς σε αυτό το ερώτημα.

Το λείψανον του Αληθούς Σταυρού. Έρευνες επί της εξελίξεως μίας λατρείας.
Το έργο ζωής του Anatole Frolow (εξώφυλλο).

Στο βιβλίο αυτό ο Anatole Frolow έχει καταχωρήσει κάθε παραπομπή σε τεμάχιο Τιμίου Σταυρού, που απαντάται είτε σε πρωτογενείς πηγές, πχ Πατέρες της Εκκλησίας, είτε σε δευτερεύουσες πηγές, όπως μητρώα θησαυρών εκκλησιών, απογραφές κινητών αντικειμένων εκκλησιαστικής τέχνης Μητροπόλεων, Πατριαρχείων, Ιερών Μονών κτλ. 

Η εύρεση και η αναγνώριση του Τιμίου Σταυρού, τοιχογραφία, 1452-66, Piero della Francesca, Arezzo.
Η εύρεση των τριών σταυρών (αριστερά) και η αναγνώριση του Τιμίου Σταυρού δια θαύματος (δεξιά).

 

Ο Frolow προσφέρει επίσης σε αυτό το βιβλίο μια εικόνα για την κατανομή των τεμαχίων του Τιμίου Σταυρού στην Ευρώπη, αλλά και για το πόσο σημαντικός ήταν ο Τίμιος Σταυρός για τη βυζαντινή αυτοκρατορία. Κατά την ιχνηλάτηση και καταγραφή των αναφορών σε λειψανοθήκες του Τιμίου Σταυρού, ο Frolow βρίσκει μια πολύ ενδιαφέρουσα κατανομή στο χρόνο. Από τον πέμπτο μέχρι τον έβδομο αιώνα, ο Frolow εντόπισε μόνο πενήντα τέσσερις αναφορές. Μετά το δωδέκατο αιώνα, πιθανότατα εξαιτίας των σταυροφοριών και την επιστροφή των προσκυνητών από τους Αγίους Τόπους, οι αριθμοί αυξάνονται κάπως δραματικά. 162 αναφορές στον δωδέκατο αιώνα και 260 στο δέκατο τρίτο αιώνα. Κατά την εξέταση αυτών των αναφορών και διευρευνώντας τις σταυροθήκες που επιβιώνουν μέχρι σήμερα, η εκτίμηση του Frolow είναι ότι οι περισσότερες από τις σταυροθήκες αυτές που επιβιώνουν μέχρι σήμερα σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι μεταγενέστερες του δέκατου αιώνα. 

Ο Anatole Frolow εντόπισε συνολικά 1150 αναφορές σε σταυροθήκες με τεμάχια Τιμίου Σταυρού, αλλά βέβαια μετά το 1961 πιθανότατα κάποιες άλλες σταυροθήκες μπορεί να έχουν έρθει στο φως, ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη, πχ Ρωσία, όπου ο συγγραφέας ίσως δεν είχε τότε πλήρη πρόσβαση στις πηγές.
   

Ως ένα παράδειγμα μίας τέτοιας αναφοράς του βιβλίου, η σταυροθήκη με τεμάχιο Τιμίου Σταυρού που αποθησαυρίζεται στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου Αγίου Όρους και χρησιμοποιείται από τη λειψανοθήκη ως φόντο του ιστότοπού της φέρει τον αριθμό 886 με περίπου μία σελίδα περιγραφής (δείτε τις εικόνες παρακάτω).

Σταυροθήκη με τεμάχιο Τιμίου Ξύλου και άλλα λείψανα.
Αποθησαυρίζεται στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου Αγίου Όρους.

Σταυροθήκη με τεμάχιο Τιμίου Ξύλου και άλλα λείψανα.
Αποθησαυρίζεται στην Ιερά Μονή Βατοπεδίου Αγίου Όρους.

Η περιγραφή της παραπάνω σταυροθήκης στο βιβλίο (σελίδα 571).

Η περιγραφή της παραπάνω σταυροθήκης στο βιβλίο (συνέχεια, σελίδα 572).